Is je ex écht een narcist, of zit het anders?

Labels plakken

Laten we eerlijk zijn: in het heetst van de strijd worden er nogal eens snel labels geplakt, vooral tijdens een scheiding. Het woord ‘narcist’ wordt dan vaak uit de kast getrokken. Maar laten we even een stapje terugzetten en kijken wat dat nu écht betekent. Is je ex wel echt een narcist?

Hoe groot is de kans dat je ex een echte narcist is?

Allereerst, wat is een ‘echte’ narcist?

In de psychologie spreken we van een Narcistische Persoonlijkheidsstoornis (NPS). Even de feiten op een rij: volgens onderzoek heeft ongeveer 1% tot 6% van de algemene bevolking daadwerkelijk een narcistische persoonlijkheidsstoornis.

Je leest het goed. Dit betekent dat de kans dat je ex daadwerkelijk een narcist is nog steeds relatief klein is. Waarom komt het dan zo vaak voor dat mensen hun ex-partner als narcist bestempelen?

Dat heeft te maken met iets wat we allemaal in ons kunnen hebben—narcistische trekjes. Vooral in stressvolle situaties zoals een scheiding kunnen deze trekjes bij mensen de kop opsteken, zelfs als ze geen stoornis hebben.

Wat ik in de praktijk veel zie, is dat vrouwen vaak hun ex een narcist noemen, terwijl mannen hun ex-partner een borderliner vinden.

Neem bijvoorbeeld Anja, een 42-jarige moeder van twee, die na haar scheiding steeds meer overtuigd raakte dat haar ex-man narcistische trekjes vertoonde. Vooral omdat hij na de scheiding totaal geen rekening meer hield met haar gevoelens en beslissingen nam zonder overleg.

In een vergelijkbare situatie beschuldigde Pieter (35), zijn ex-vrouw van borderlinetrekjes omdat ze hem intens manipuleerde tijdens de verdeling van de zorg over hun kinderen. Beide situaties leidden tot grote emotionele spanningen, maar waren vooral reacties op de stress van de scheiding.

Opvallend is dat tegenwoordig ook vrouwen steeds vaker als narcist worden gelabeld door hun ex-partners.

Narcistische trekjes of borderline gedrag?

De emotionele achtbaan van een scheiding kan ervoor zorgen dat mensen zich extreem egocentrisch gedragen, grote stemmingswisselingen vertonen, en heftig reageren op afwijzing.

Dit betekent niet dat je ex-partner een narcistische of borderline persoonlijkheidsstoornis heeft, maar wel dat stress deze eigenschappen tijdelijk naar boven kan halen. (Feitelijk gezien vertoont een relatief klein deel van de bevolking borderline-trekjes, ongeveer 1,6%).

Een concreet voorbeeld hiervan is Karin, een 38-jarige marketingmanager die tijdens haar scheiding merkte dat haar ex-man zich steeds egoïstischer begon te gedragen. Beiden zijn in een juridische strijd met elkaar verwikkeld over vastgoed en financiën.

Wat ooit een empathische en zorgzame partner leek, veranderde in iemand die kil en afstandelijk werd.

Karin wist het zeker, haar man was een narcist. De zorgzaamheid, liefde en empathie dat zij eerder van hem had gevoeld omschreef zij nu als ‘love bombing’ (een vorm van manipulatie waarbij iemand je in het begin van de relatie overspoelt met liefde en aandacht om je te binden). Ze was erin getuind concludeerde ze, maar nu waren haar ogen geopend.

De messen werden geslepen, de narcist moest een koekje van eigen deeg krijgen.

Terwijl Karin ervan overtuigd raakte dat haar ex een narcist was, bleek zijn gedrag vooral veroorzaakt te worden door de stress van de scheiding en de angst om financieel uitgekleed te worden.  

Wat zegt de wetenschap? 

Onderzoek ondersteunt deze ideeën. Uit studies blijkt dat mensen in conflictueuze situaties, zoals bij een scheiding, sneller geneigd zijn tot ‘egocentrisch’ of ‘narcistisch’ gedrag, zelfs als ze niet gediagnosticeerd zouden worden met een persoonlijkheidsstoornis. Dit is vaak een overlevingsmechanisme—een manier om te dealen met de intense emoties en stress van het moment. Voorbeelden hiervan kunnen zijn: zich terugtrekken uit de relatie, abrupt beslissingen nemen zonder overleg, of juist extreem defensief reageren op kritiek.

Soms is het makkelijker om je ex als ‘narcist’ te bestempelen, omdat dit je beschermt tegen de pijnlijke realiteit van afwijzing. Het label kan als een schild dienen om de diepere emoties, zoals verdriet of onzekerheid, niet volledig te hoeven voelen. Toch kan het erkennen van deze emoties uiteindelijk helender zijn voor jezelf dan het simpelweg plakken van een label.

Dus, wat nu?

Als je jezelf erop betrapt je ex als narcist te labelen, sta dan even stil. Vraag jezelf af: vertoont hij/zij consistent gedrag dat overeenkomt met wat we weten over een echte narcistische persoonlijkheidsstoornis? Of reageert die persoon misschien gewoon extreem op de stress van de situatie?

Mark, een 45-jarige ondernemer, die zijn ex-vrouw keer op keer een narcist noemde omdat ze geen enkel begrip toonde voor zijn emoties tijdens de scheiding. Na gesprekken met een therapeut begon hij te beseffen dat veel van haar gedrag voortkwam uit haar eigen onzekerheid en stress, in plaats van een echte stoornis. Dit hielp hem om wat afstand te nemen van de emoties en de situatie in perspectief te plaatsen.

Het kan verhelderend zijn om te beseffen dat veel van wat je ziet waarschijnlijk te maken heeft met tijdelijke gedragsveranderingen door stress, in plaats van een permanente persoonlijkheidsstoornis. Dit inzicht kan helpen om wat meer compassie te ontwikkelen—niet alleen voor je ex, maar ook voor jezelf in deze moeilijke tijd.

Conclusie

Laten we voorzichtig zijn met labels. De kans dat je ex daadwerkelijk een narcist is, is statistisch gezien beperkt tot een klein deel van de bevolking. Wat je waarschijnlijk ervaart, zijn symptomen van extreme stress die bij een scheiding horen. Hoewel dat niet minder pijnlijk is, kan het wel helpen om alles in perspectief te plaatsen.

Geef jezelf de ruimte om te voelen wat je voelt, zonder meteen conclusies te trekken. Je verdient het om verder te gaan, zonder de ballast van verkeerde etiketten.

Denk je dat je echt in een narcistische relatie zit, of ben je op zoek naar meer duidelijkheid over je situatie? Het kan nuttig zijn om met een professional te praten die je kan helpen de dynamiek van je relatie te begrijpen en je richting te geven. Of het nu gaat om een therapeut, coach, of een gespecialiseerde hulpverlener, zij kunnen je ondersteunen bij het verwerken van je ervaringen en het maken van de juiste keuzes voor jezelf.